Nog heel even over Murakami. De man fascineert me. Hij schrijft bijzondere boeken met een eigen stijl, vond eigenhandig een nieuw genre uit (het magisch realisme) en leeft tegelijkertijd een heel gewoon, routineus en alledaags leven. Uit zijn boek Romanschrijver van beroep heb ik 14 schrijftips gedestilleerd die ik graag met je deel.
Eerst wil ik je deze aanmoediging van Murakami niet onthouden: ‘Een roman schrijven is eigenlijk een hoogst stompzinnige bezigheid. Aantrekkelijke kanten vallen er nauwelijks aan te ontdekken.’
1. Duik in het water
En kijk of je blijft drijven of zinkt. Dat is volgens Murakami de enige manier om erachter te komen of je het in je hebt om een roman te schrijven. Ga schrijven dus. Probeer het.
En als je zinkt, treur niet: je kunt het leven wijs en nuttig doorbrengen zonder romans te schrijven – volgens Murakami zal dat zelfs beter lukken door niet te schrijven.
2. Doe iets ongewoons
Het is een vraag die ik mezelf lang heb gesteld: hoe vind ik mijn eigen stem? Mijn schrijfstem, welteverstaan. Die stem waardoor anderen jouw teksten uit duizenden herkennen. Soms moet je jezelf uit het comfortabele trekken om je stem te vinden. Murakami deed dat door zijn eerste roman in het Engels te schrijven. Een taal waarin hij maar een beperkt aantal woorden, uitdrukkingen en constructies kon gebruiken, waardoor zijn passages aan eenvoud wonnen. Daarna vertaalde hij de passages naar het Japans en kregen ze zijn eigen, herkenbare en ritmische stijl.
3. Neem iets bij jezelf weg
‘Ik ben van mening dat je niet zozeer iets aan jezelf moet toevoegen, dan wel iets bij jezelf moet wegnemen als vertrekpunt om een eigen, originele schrijfstijl en vertelstem te ontdekken. Stel jezelf de vraag: ‘geeft het me een prettig gevoel als ik meer bezig ben?’ Als je geen spontaan plezier of vreugde kunt vinden in het uitoefenen van een activiteit die je belangrijk acht voor jezelf, als je tijdens die activiteit geen opwinding voelt, dan is er waarschijnlijk iets mis mee, iets wat niet bijen past. Op zulke momenten moet je nog een keer terug naar het begin en de overtollige delen en onnatuurlijke elementen, die je plezier in de weg staan, stuk voor stuk overboord gooien.’
4. Wees niet origineel
Of liever gezegd: maak je er niet druk over of jouw werk al dan niet origineel is. De muziek van The Beatles sloeg in hun tijd niet meteen aan bij het grote publiek. Klassieke muziek stond hoger in aanzien en er was een periode waarin platen van The Beatles publiekelijk verbrand werden. Pas later konden we hun muziek op waarde schatten. Met andere woorden: wie echt origineel werk levert, wordt in zijn of haar eigen tijd vaak niet op waarde geschat. Soms is het ook lastig om het werk in de eigen tijd te beoordelen.
Maak je er daarom niet druk om of jouw verhalen origineel zijn of niet – schrijf ze, zorg dat je er zelf achter staat. En dan zien we later wel wat de (blijvende) waarde ervan is. ‘Originaliteit is moeilijk waar te nemen wanneer ze nog in de actualiteit leeft en beweegt,’ aldus Murakami.
5. Houd je lichaam fit
Als je zegt dat drie dagen geconcentreerd aan je bureautafel zitten je limiet is, kun je onmogelijk frictieschrijver worden. Niet mijn woorden, maar de woorden van Murakami. Je hebt doorzettingsvermogen nodig. En dat krijg je door je lichaam in een goede fysieke conditie te houden. Murakami koppelt denkkracht aan lichaamskracht. Zorg voor een fit lichaam, dan komt dat je creativiteit en doorzettingsvermogen ten goede.
6. Vind plezier in het herschrijven
Herschrijf, en neem er je tijd voor. Als Murakami een roman voltooit, rust hij een week uit, waarna hij een paar maanden doet over het herschrijven van de eerste versie. Daarna gunt hij zichzelf opnieuw een week rust, waarna hij aan de tweede herschrijfronde begint. Vervolgens geeft hij zichzelf een maand rust en controleert dan grondig alle details. Hij laat het proeflezen (als eerste door zijn vrouw) en herschrijft alle passages waarover discussie ontstaat – ook als hij het er zelf niet mee eens is. Want als er discussie over ontstaat, dan zal er wel iets mee zijn.
Hoe vaak hij zijn roman herschrijft? Daar kan Murakami geen aantal op plakken. Zo vaak als nodig is. Als je op het punt komt dat je komma’s weghaalt en weer terugzet, weet je dat het af is.
7. Lees
Lees de ene roman na de andere, zoveel als je kunt. Laat steeds meer verhalen door je heen gaan.
8. Hecht geen waarde aan literaire prijzen
Of je de erkenning nu nodig hebt of niet; fijn is het wel als anderen je schrijfwerk goed vinden. Murakami stelt dat je als schrijver geen waarde moet hechten aan literaire prijzen. ‘De persoonlijke kwalificaties zijn voor een schrijver belangrijker dan wat dan ook. Een prijs moet hooguit de rol vervullen van zijdelingse steun voor die kwalificaties.’
9. Houd je niet bezig met die ene roman
Om jou als schrijver te kunnen begrijpen, moeten mensen meerdere werken van je lezen. Een werk staat nooit op zichzelf. Murakami haalt als voorbeeld Beethoven aan. Als Beethoven in zijn leven alleen de Negende symfonie had gecomponeerd, hadden we ons dan een goed beeld kunnen vormen van Beethoven? Juist omdat we meer symfonieën van Beethoven kennen, kunnen we zien hoe bijzonder en anders zijn negende is. Schrijf, en staar je niet blind op Die Ene Grote Roman.
10. Vind de vrijheid als schrijver
Laat je idee los van hoe je een roman zou moeten schrijven: ‘Toen ik op mijn negentwintigste een roman schreef, had ik geen aspiraties en evenmin voelde ik me beperkt door het idee dat je een roman op een welbepaalde manier hoorde te schrijven. Ik wilde op mijn manier een roman schrijven die weergaf hoe ik er op dat moment in mijn binnenste aan toe was – dat was alles. Ik was ontspannen en ik schepte plezier in het schrijven. Die vrijheid ligt aan de basis van de romans die ik schrijf.’
‘Als je in alle vrijheid iets wenst uit te drukken, moet je je niet afvragen wat je nastreeft. Anders wordt het onvermijdelijk een zware bedoening. En hoe zwaarder iets wordt, hoe meer de vrijheid uit het zicht verdwijnt en hoe trager het voetenwerk wordt. Als het voetenwerk vertraagt, verliest de tekst zijn kracht. En een tekst zonder kracht is niet in staat anderen – of jezelf – te bemoeien. Als je ‘niet iets nastreeft’ ben je licht en vrij als een vlinder. Dan zullen ook de teksten uit je pen vloeien.’
11. Maak het jezelf naar de zin
Murakami heeft veel kritiek gehad op zijn romans. Uit allerlei verschillende hoeken. Toch heeft hem dat er niet van weerhouden om te blijven schrijven. ‘Wat je ook schrijft, uiteindelijk komt er ergens vandaan kritiek op. Je kunt het niet iedereen naar de zin maken, dus moet je het jezelf maar naar de zin maken.’
12. Ook zonder onderwerp kun je schrijven
Toen Murakami voor het eerst een roman wilde schrijven, had hij geen flauw idee waarover hij moest schrijven. Voor zijn gevoel had hij tot dan toe weinig grote gebeurtenissen meegemaakt in zijn leven: ‘Als je geen zware thema’s zoals oorlog, revolutie of hongersnood behandelt, kies je noodgedwongen voor lichter materiaal. En daarvoor heb je beslist een vlug en wendbaar vehikel (schrijfstijl) nodig.’
Als je niets hebt wat moet worden geschreven, betekent met andere woorden dat je in alle vrijheid om het even wat kunt schrijven. Zolang je maar de magie weet aan te wenden om al je verbeeldingskracht en observaties om de juiste wijze te combineren, kun je naar hartenlust verhalen schrijven.
13. Schrijf elke dag
Murakami schrijft elke dag tien pagina’s. Ook als hij meer wil schrijven, houdt hij er na tien pagina’s mee op. En als het een dag minder goed lukt, doet hij toch zijn best om aan die tien pagina’s te komen. Om regelmaat te kweken.
14. Kijk aandachtig om je heen
‘Indien het jouw ambitie is een roman te schrijven, kijk dan alsjeblieft aandachtig om je heen. De wereld lijkt saai, maar in feite zit hij vol betoverende, raadselachtige ruwe edelstenen. Een romanschrijver beschikt over de ogen om die te ontdekken. En een geweldig extraatje is dat ze in principe gratis zijn. Zolang je voorzien bent van een geschikt paar ogen, heb je die kostbare edelstenen maar voor het uitkiezen en oprapen. Een prachtiger beroep is toch niet dekbaar, vind je ook niet?’
0