Laatst liep ik langs een koffiezaakje. Nu is dat op zich niet gek, omdat ik in de binnenstad van een kleine stad woon waar wel meer koffiezaken gevestigd zijn, maar dit specifieke koffiezaakje gaf me een licht weemoedig gevoel. Buiten stond een klapbord met daarop de quote: ‘Coffee. Because adulting is hard.’ Ik wierp een blik naar binnen, zag eigenaar Alex druk in de weer met zijn geliefde espressomachine. Het was er druk, een hangplant bij het raam had water nodig. Ooit was dit mijn third place.

Je wat? Third place. Een concept uit de sociologie:

‘A place where you relax in public, where you encounter familiar faces and make new acquaintances.’

– Urban socioloog Ray Oldenburg

De eerste plek is je huis, waar je woont, slaapt en over het algemeen veel tijd doorbrengt. De tweede plek is je werk. Ook een plek waar je een groot deel van je tijd doorbrengt. En die derde plek, dat is een plek die voor iedereen anders is.

Voor mij was het lange tijd een koffiezaakje waar ik uren doorbracht als freelance copywriter en de barista mijn bestelling niet meer hoefde op te nemen. Hij wist al precies hoe ik mijn koffie wilde, en wanneer de tweede. Voor een vriend is het het Wilhelminapark in Utrecht, de stad waar hij studeerde. Het was de plek waar hij met zijn vrienden samenkwam om op zomerdagen met een lauw biertje het leven te vieren. Voor een collega is het zijn vakantiehuisje. Voor een kennis de shoarmatent in zijn oude woonplaats. Voor een vriendin is het de kapper die ze al jaren kent en waar ze vanuit de kappersstoel meer mee deelt dan met sommige vrienden. Voor de vriendengroep uit de sitcom Friends is het Central Perk. En voor mijn buurvrouw is het een nabijgelegen park waar ze haar rossige Ierse Setter uitlaat.

Een plek voor terloopse gesprekken

Hoewel de plek voor iedereen anders is, hebben ze dezelfde functie. Het is een plek die onmisbaar is om je onderdeel te voelen van gemeenschap en het gevoel te hebben dat je ergens thuis bent. Het is een plek die niet logischerwijs een groot deel van je leven inneemt – zoals waar je woont of werkt – maar waar je wel vaak komt. Een plek waar je onder de mensen komt, regelmatig ontspanning zoekt en als gevolg daarvan mensen leert kennen. Van gezicht of van naam. Oldenburg stelt dat het plekken moeten zijn waar geen financiële drempels zijn en waar gesprekken voeren het primaire doel is – persoonlijk zie ik het liever als plekken zonder verwachtingen waar gesprekken terloops ontstaan. Plekken waarvan je soms pas merkt dat ze belangrijk voor je zijn als je er al bent vertrokken, zoals bij het verhuizen naar een andere stad.

Het concept fascineert me al een tijdje. De plek bepalen waar we gaan wonen is een van de grotere keuzes in ons leven, een keuze waar we veel tijd en energie in steken. Ook de keuze voor ons werk gaat niet over één nacht ijs. Maar onze third place is al ergens, daar denken we niet over na. We komen ‘m zomaar tegen, struikelen onbewust in de juiste richting. Hij is er al, we hoeven ‘m alleen maar te vinden. En op waarde te schatten.

Tijdens de pandemie waren veel vertrouwde third places dicht. Wat blijft er nog van je favoriete stad over als je niet naar dat fijne koffiezaakje, dat leuke boetiekje en die zelfstandige boekwinkel kunt? En wat als de gemeente de subsidie voor het buurthuis stopzet waar je eens per maand kunt aanschuiven om te eten met mensen die je (nog) niet kent? Wat als jouw stamkroeg plaats moet maken voor een hippe cocktailbar of het zwembad ineens de openingstijden aanpast waardoor het baantjeszwemmen zich niet meer laat combineren met je werk? In het beste geval ontdek je een nieuwe plek. Blijkt die cocktailbar best leuk. In het slechtste geval verlies je iets dierbaars zonder dat het ooit echt van jou was en kruipt er een eenzaamheid in de momenten die voorheen gevuld waren.

Bij een third place kom je in aanraking met anderen, ontmoet je nieuwe mensen en dat kan leiden tot interacties die heel waardevol blijken te zijn. Als ik het koffietentje binnenkwam om een paar uurtjes te werken, had ik het gevoel dat de barista het fijn vond om me te zien. Een praatje na een yogales zorgde ervoor dat ik het gevoel kreeg dat ik ergens bij hoorde. De pizzabakker die me telkens enthousiast begroet als ik uit mijn werk langs zijn pizzeria fiets, zorgt ervoor dat ik me onderdeel voel van de buurt.

In onze individualistische maatschappij prikken dit soort plekken en kortstondige sociale interacties door een dun laagje isolement dat zich ongemerkt kan vormen wanneer we vooral in ons huis zitten en met onszelf bezig zijn, als een dun vel op koud geworden soep.

De kerk en buurtsuper zijn vervangen door Netflix en Instagram

Vroeger waren deze plekken een vanzelfsprekend onderdeel van ons leven. De kerk, bijvoorbeeld, waar we iedere week op zondag samenkwamen. De bibliotheek waar we als kind in de rekken naar nieuwe avonturen in boekvorm zochten. Het skatepark waar we een beetje konden hangen en erop konden vertrouwen dat er altijd wel iemand was. De buurtsuper waar we bij de broodafdeling steevast een bekende tegenkwamen. Het filmhuis waar we met anderen een ervaring deelden. Nu zijn veel plekken virtueel. Ontmoeten we elkaar op Instagram. Of WhatsApp. Laten we onze boodschappen thuisbezorgen door Crisp, kijken we de nieuwste Netflix-film thuis op de bank en is de zondagsdienst vervangen door een zingevingscrisis die we bestrijden met scrollen.

”When city dwellers were largely confined to crowded tenements, they were forced out into the world, which often meant hanging out with strangers in taverns. But as time went on, leisure became privatized. Today people frequently spend their leisure time in solitude with their personal screens. Now we have on-demand streaming, and social media, which are further extensions of that fundamental shift.”

– Professor American-studies Rich Heyman in The Atlantic

Ook ik breng meer tijd door op sociale media met levens van vreemden die me eerder mentale stress bezorgen dan positief inspireren – tijd die ik ook zou kunnen doorbrengen in eerder genoemd koffiezaakje. Weer eens een praatje maken met Alex, vragen hoe de zaken ervoor staan en hem enthousiast horen vertellen over nieuwe experimentele koffies. Gesprekjes die me misschien geen levensveranderende inzichten bezorgen, maar wel een sterkere connectie met de stad waarin ik woon.

Een pizza halen voor je mentale gezondheid

Ze geven ons niet alleen een gevoel van verbondenheid; ook voor onze mentale gezondheid zijn ogenschijnlijk onbenullige sociale interacties belangrijk. Psychotherapeut Charles Rain noemt ze zelfs even belangrijk als de sociale interacties met familie en vrienden:

”This kind of “micro positivity” is just as important as macro socialization. Drawing some nourishment from connections that are maybe not as personal, not as powerful, but they still signal our brains and our bodies in ways that give us a little boost of feeling better.” 

Uit onderzoek van het CBS blijkt dat het aantal mensen met psychische klachten in Nederland sinds 2010 flink is toegenomen. Op dit moment heeft 15% van alle Nederlanders boven de 18 jaar psychische klachten, en van alle vrouwen tussen de 18 en 34 zelfs 25%. Iets verder van ons weg geeft 40% van de Amerikanen in een recent onderzoek aan dat hun voornaamste bron van gezelschap bestaat uit hun televisie of huisdier.

Hoewel ik niet geloof dat een third place al onze mentale problemen of momenten van eenzaamheid in een klap oplost (in dat geval ga ik namelijk direct naar het koffiezaakje), geloof ik wel dat het een begin kan zijn. Elkaar weer ontmoeten in de echte wereld, eens een pizza afhalen bij die aardige pizzabakker in plaats van laten bezorgen, onze gedachten verzetten tijdens een gesprekje dat niet echt ergens over gaat, praten tegen een vreemde in plaats van je kat. Ontdekken dat we allemaal gewoon, mens zijn, de ene dag vrolijker dan de andere.

‘Keeping in touch with reality,’ noemt Oldenburg dat, in een tijd waarin we steeds vaker ieder in onze eigen werkelijkheid leven.

Met die wetenschap in mijn achterhoofd klinkt een kop koffie buiten de deur toch een stuk aantrekkelijker dan het zoveelste zinloze halfuurtje in de virtuele wereld van Instagram.

0